ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Στο μάθημα της «Γλώσσας» οι μαθητές ύστερα από παρότρυνση του δασκάλου τους μελέτησαν, εξέτασαν και προβληματίστηκαν σχετικά με το καινούριο βιβλίο που κρατούσαν στα χέρια τους. Προβληματίστηκαν για τα κείμενα, την εικονογράφηση και γενικά για όλη τη διαδικασία που ακολουθήθηκε μέχρι να φτάσει στα χέρια τους.
Οι μαθητές εκδήλωσαν την επιθυμία να γνωρίσουν τη διαδικασία παραγωγής ενός βιβλίου από την πρώτη ύλη μέχρι το στάδιο της ανάγνωσης αυτού
Το θέμα αναφέρεται στο βιβλίο, ως προϊόν μιας διαδικασίας. Αναλύεται σε 3 υποθέματα: α) ξύλο, β) χαρτί, γ) βιβλίο. Το καθένα απ΄ αυτά αναλύθηκε διεξοδικά σε συνάρτηση με την προστασία του περιβάλλοντος.
Οι μαθητές ξεκίνησαν από το ξύλο ως πρώτη ύλη, καθώς επίσης και από άλλα είδη που χρησιμοποιούνται ή χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για να φτάσουν στην παραγωγή χαρτιού. Στο σημείο αυτό, η ανακύκλωση, αποτέλεσε στάδιο αναφοράς και μελέτης.
Στη συνέχεια η συγγραφή και εκτύπωση ενός βιβλίου έγινε αντικείμενο καταγραφής των γνώσεων που αποκόμισαν οι μαθητές στη διάρκεια του προγράμματος.
Το μήνυμα ότι πρέπει να ενεργήσουμε άμεσα, για να διατηρήσουμε το περιβάλλον που κληρονομήσαμε και να το κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές ήταν κυρίαρχο και εμπεδώθηκε από τα παιδιά.. Μέσα από τα στάδια υλοποίησης του προγράμματος οι μαθητές :
- Γνώρισαν την άμεση σχέση του βιβλίου με τις πρώτες ύλες από τις οποίες προέρχεται, τους διάφορους τύπους χαρτιού που χρησιμοποιούνταν από παλαιότερα μέχρι σήμερα, τον τρόπο ανακύκλωσης χαρτιού και γενικά τη διαδικασία μέσω της οποίας ένα βιβλίο φτάνει στα χέρια του αναγνώστη.
-Έμαθαν τους τόπους παραγωγής χαρτιού και τους τόνους χαρτιού που χρησιμοποιούνται ανά τον κόσμο και κατά συνέπεια την ενέργεια που καταναλώνεται για την παραγωγή χαρτιού. Κατάλαβαν ότι με την ανακύκλωση εξοικονομούμε πολύτιμες πρώτες ύλες, ενέργεια και φυσικούς πόρους.
-Μελέτησαν την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων.
Ευαισθητοποιήθηκαν απέναντι στο βιβλίο και στο θέμα «ανακύκλωση».
-Έγινε εκτίμηση του τελικού προϊόντος μιας διαδικασίας.
-Κατανόησαν ότι το χαρτί δεν είναι σκουπίδι, αλλά χρήσιμο υλικό, που δε χάνει την αξία του μετά τη χρησιμοποίησή του πουλώντας το κερδίζουμε χρήματα, βοηθάμε στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην προστασία του περιβάλλοντος και περαιτέρω στην οικονομία της χώρας.
-Δημιουργήθηκε συναισθηματικός κρίκος ανάμεσα σε αυτό που κρατούν στα χέρια τους και στη φύση που αποτελεί τον πρώτο και σημαντικότερο παράγοντα.
Έμαθαν να συνεργάζονται και να δουλεύουν ομαδικά.
-Ήρθαν σ΄ επαφή με τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών.
-Απόκτησαν γνώση του τρόπου κατηγοριοποίησης και εκτίμησης υλικού.
- Γνώρισαν τη διαδικασία της συνέντευξης καθώς ήρθαν σ΄ επικοινωνία μ΄ εξωτερικούς συνεργάτες.
-Απόκτησαν κώδικα αξιών και συμπεριφοράς, αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό αφού κατάφεραν να γίνουν σωστοί ερευνητές και αποκωδικοποιητές μιας σειράς ενεργειών.
-Επίσης βίωσαν το σχολείο της χαράς, της δημιουργίας, της επικοινωνίας..
- Εξοικειώθηκαν με την κριτική προσέγγιση θεμάτων, τη χρήση βιβλιογραφίας και του διαδικτύου.
-Καλλιεργήθηκε η ερευνητική τους ικανότητα και όξυνση της κρίσης τους.
-Οι μαθητές μας κατανόησαν ότι:
-Το θέμα έχει περιβαλλοντική διάσταση αφού το περιβάλλον (η φύση) αποτελεί τον πρώτο και μοναδικό παράγοντα παραγωγής χαρτιού.
-Ιστορική διάσταση, αφού η ανάλυση του θέματος, θα ξεκινήσει από το παρελθόν (τη δημιουργία του πρώτου χαρτιού) μέχρι σήμερα. Επίσης το υπόθεμα «Από το Γουτεμβέργιο μέχρι σήμερα» δίνει για ακόμη μια φορά ιστορική διάσταση στο αντικείμενο.
-Πολιτισμική διάσταση, αφού το βιβλίο αποτελεί προϊόν πολιτισμού.
- Κοινωνική διάσταση, αφού οι μαθητές προκειμένου να συλλέξουν τις πληροφορίες τους, εκτός των άλλων, θ΄ απευθυνθούν και σε μέλη της τοπικής κοινωνίας.
-Εκπαιδευτική διάσταση, αφού οι μαθητές μέσα από τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών και σύνθεσής τους, μαθαίνουν μ΄ ευχάριστο τρόπο τη διαδικασία που απαιτείται για να φτάσει ένα βιβλίο από τη φύση στα χέρια τους.
ΤΟΠΙΚΗ: Η σχέση του θέματος στην τελική του μορφή με την περιοχή είναι άμεση. Οι μαθητές ύστερα από μια σειρά συνεντεύξεων αποτύπωσαν αριθμητικά τη σχέση των κατοίκων της περιοχής με το βιβλίο. Επίσης, γνώρισαν τα προϊόντα που συμβάλλουν στην παραγωγή χαρτιού, ερεύνησαν ποια από τα προϊόντα αυτά καλλιεργούνται στην περιοχή τους και άρα συμβάλλουν στην παραγωγή χαρτιού καiι είδαν αν υπάρχει ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και του Δήμου σε θέματα ανακύκλωσης.
ΕΘΝΙΚΗ: Ως ελληνικό έθνος με την πολιτιστική μας κληρονομιά και την κουλτούρα που μας διακρίνει είναι σκόπιμο να γνωρίζουμε το βιβλίο από την πρώτη ύλη μέχρι την παραγωγή του και να μεταφέρουμε στα παιδιά την έννοια της βιωσιμότητας.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ: Η σημασία της χρησιμοποίησης χαρτιού είναι τεράστια για την πρόοδο της ανθρωπότητας. Χάρη σ΄αυτό αξιοποιήθηκε η εφεύρεση της τυπογραφίας. Οι επιστημονικές γνώσεις εκλαϊκεύτηκαν και τα προϊόντα της παγκόσμιας σκέψης έπαυσαν πια να είναι προνόμιο λίγων ανθρώπων αλλά πανανθρώπινο κτήμα.
1.1. ΠΗΛΙΝΕΣ ΠΛΑΚΕΣ
1.2. ΠΑΠΥΡΟΣ
1.3. ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ
3. ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ
4.1. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ
4.2. ΧΗΜΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ
8.4. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ – ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΜΕ ΣΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ
9. ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΣΤΗΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ
9.1. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ
10. ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
10.1.ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
10.2.ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
11.1.ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ
11.2.ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΕΣ
12. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
13. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
13.1.1. ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΡΟ
13.1.2. ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΡΟ
13.2.1. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ
13.2.2 ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ
1. ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ
ΠΗΛΙΝΕΣ ΠΛΑΚΕΣ
Οι πρόγονοι των σημερινών βιβλίων ήταν πήλινες πλάκες πάνω στις οποίες έγραφαν χρησιμοποιώντας ένα είδος γραφίδας. Οι πλάκες αυτές χρησιμοποιήθηκαν από τους Σουμέριους, τους Βαβυλώνιους και άλλους λαούς της Μεσοποταμίας.
Οι περισσότερες από αυτές περιείχαν εμπορικές συναλλαγές, δικαστικές αποφάσεις, ευρετήρια και αναφορές σε εκατοντάδες ονόματα ανθρώπων και θεοτήτων.
Οι Έλληνες, αυτά τα κομμάτια πηλού τα ονόμαζαν όστρακα. Τα παιδιά στο σχολείο είχαν ξύλινες πινακίδες αλειμμένες με κερί. Πάνω σ΄αυτές χάραζαν το μάθημά τους με τη μυτερή άκρη ενός ξύλου, που λεγόταν στύλος.
Ο περίφημος δίσκος της Φαιστού, ο οποίος χρονολογείται από το 1.700 π.Χ., πήλινες πινακίδες, στις οποίες είναι αποτυπωμένη η Γραμμική Α΄, πινακίδες που βρέθηκαν στις Μυκήνες, την Κρήτη και την Πύλο, μαρτυρούν τη μακρόχρονη χρήση τους.
Καθώς όμως οι πλάκες αυτές δεν ήταν και το βολικότερο μέσο καταγραφής πληροφοριών, παρά τη μεγάλη ανθεκτικότητά τους στο πέρασμα του χρόνου και τις φυσικές καταστροφές, η επόμενη εξέλιξη στην ιστορία της γραφής ήταν οι πάπυροι.
Χαρακτηριστικό δείγμα πλάκας που βρέθηκε στη Βαβυλώνα
1.2. ΠΑΠΥΡΟΣ
Ο πάπυρος είναι ένα υλικό που μοιάζει με χαρτί και προέρχεται από το φυτό «πάπυρο» που μεγαλώνει στις όχθες του Νείλου. Χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τους αρχαίους Αιγυπτίους, τους Έλληνες, και τους Ρωμαίους.
Για την κατασκευή του υλικού γραφής, έκοβαν τους βλαστούς των φυτών κατά μήκος σε λεπτές ταινίες μ΄ ένα κοφτερό εργαλείο, που έμοιαζε με βελόνα. Στη συνέχεια τις άπλωναν πάνω σε σανίδες, τη μία δίπλα στην άλλη, βάζοντας μια σειρά κάθετα και μία οριζόντια.
Έπειτα τις έβρεχαν με νερό για να διαλυθεί η κολλώδης ουσία του φυτού και να συγκολληθούν μεταξύ τους. Τέλος τις πίεζαν για να βγει το νερό και τις τοποθετούσαν σε μέρη ηλιόλουστα, όπου ξεραινόντουσαν. Αν υπήρχε κάποια ανωμαλία πάνω του, το λείαιναν με τη βοήθεια ελεφαντόδοντος ή ενός λείου κοχυλιού. Οι γραφείς έγραφαν στον πάπυρο με μελάνι και καλάμια.
Τα βιβλία από πάπυρο ήταν φτιαγμένα σε μορφή ρολού, το μήκος του οποίου έφτανε και τα σαράντα μέτρα. Τα γραπτά διάσημων συγγραφέων της αρχαιότητας γράφτηκαν σε ρολούς από πάπυρο και η δημιουργία αυτή ήταν ακριβή και ο αριθμός αντιτύπων κάθε έργου πολύ περιορισμένος.
Ο πάπυρος, σαν υλικό, ήταν εύκολο να παραχθεί γιατί ήταν φτηνός και αποτελούσε μια εξαιρετική επιφάνεια γραφής, όμως είχε σημαντικά προβλήματα αντοχής στο χρόνο και την υγρασία. Συγκεκριμένα, σε υγρά κλίματα, η αντοχή του δεν ξεπερνούσε τα εκατό χρόνια και συχνά ήταν μικρότερη. Αυτό, σε συνδυασμό με την αδυναμία παραγωγής πολλών αντιτύπων.
1.3.ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ
Η περγαμηνή, ως υλικό γραφής, αντικατέστησε τον πάπυρο, παρά το γεγονός ότι ήταν ακριβότερη απ΄αυτόν.
Η ονομασία «περγαμηνή» εμφανίζεται για πρώτη φορά γύρω στον 4ο αι. π.Χ.. Νωρίτερα, ήταν γνωστή ως διφθέρα από τους Έλληνες και μεμβράνη από τους Ρωμαίους.
Η περγαμηνή χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους Εβραίους και τους Πέρσες. Ήταν φτιαγμένη από επεξεργασμένα δέρματα ζώων και είχε εξαιρετική αντοχή στο χρόνο.
Η επεξεργασία γινόταν ως εξής: Αποξήραιναν τα δέρματα με την έκθεσή τους στον ήλιο. Αφού τα άφηναν για ορισμένες μέρες, τα βουτούσαν μέσα σε ασβεστόνερο, ώστε να εξαφανιστεί το λίπος και να πέσουν οι τρίχες. Παρέμεναν έτσι επί τρεις συνεχείς μέρες. Κατόπιν τα έβγαζαν, τα αποξήραιναν και τα έτριβαν με ελαφρόπετρα και γύψο, ώστε να τα λειάνουν και να εξαλείψουν τις ανωμαλίες του δέρματος.
Στο τέλος άλειφαν το δέρμα με φοινικόλαδο για να μαλακώσει και το παρέδιδαν για να χρησιμοποιηθεί. Με τη διαδικασία αυτή η περγαμηνή αποκτούσε φινέτσα, ευλυγισία, μείωση του βάρους, ενώ παράλληλα μειωνόταν και ο όγκος της λόγω τριβής.
Η παραπάνω μέθοδος τελειοποιήθηκε στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας το 2ο αι. π.Χ.. Έτσι το φύλλο της περγαμηνής μπορούσε να τυλιχθεί και να διπλωθεί με οποιονδήποτε τρόπο, να κοπεί σε οποιεσδήποτε διαστάσεις, να γραφεί και από τις δύο πλευρές και ακόμα, όταν το έπλεναν, ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί και πάλι.
Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε με τη μορφή κυλίνδρου, αλλά πολύ αργότερα έκοψαν σε φύλλα, που ενωμένα σε τετράδια αποτέλεσαν το βιβλίο, το οποίο παρουσίαζε ευκολία στο άνοιγμα, κλείσιμο και στο ξεφύλλισμα.
Η περγαμηνή γνωρίζει πλατιά διάδοση και γρήγορα καθιερώνεται ως το κατ΄εξοχήν υλικό γραφής. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι και επί των χρόνων του Γκαίτε η περγαμηνή είχε ευρύτατη διάδοση, τέτοια ώστε ο μεγάλος αυτός συγγραφέας, διακρίνοντάς την από τα υπόλοιπα γραφικά υλικά, της αφιέρωσε τους επόμενους στίχους:
«…με μία περγαμηνή, γραμμένη, σφραγισμένη,
είναι φάντασμα που όλοι το τρομάζουν,
στην πένα κι όλα ο λόγος λες πεθαίνει
και το κερί και το πετσί εξουσιάζουν»
2. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ
Κι ενώ όλα αυτά συμβαίνουν στον τότε γνωστό κόσμο – ενώ η ιστορία γράφεται σε παπύρους και περγαμηνές – στη μακρινή Κίνα το 105 π.Χ. ο Τσάι Λουν, της δυναστείας Χάου, ανέμιξε κουρέλια, δίχτυα ψαρέματος, φύλλα μουριάς, κάνναβη, φλοιούς δένδρων με νερό και μετά συμπίεσε το μείγμα σ΄ένα πλέγμα μπαμπού για να στεγνώσει. Το πρώτο χαρτί είναι πραγματικότητα. Το πρωτόγονο αυτό χαρτί ήταν χοντρό, αλλά εξυπηρετούσε τις ανάγκες των Κινέζων γραμματισμένων. Η παρασκευή του θεωρούνταν ιερό απαραβίαστο μυστικό που έπρεπε να κρατηθεί μυστική από τους ξένους.Οκτώ αιώνες αργότερα τα μυστικά του πέρασαν στη γνώση των Αράβων από Κινέζους αιχμαλώτους χαρτοποιούς. Οι Άραβες έστησαν τις πρωτόγνωρες χαρτοποιίες τους αρχικά στη Βαγδάτη, τη Δαμασκό, τη Σαμαρκάνδη κι ύστερα διέδωσαν την παρασκευή του χαρτιού στα μέρη που κατακτούσαν (Βόρεια Αφρική, Σικελία, Ισπανία).
Οι σταυροφορίες των Δυτικών στα πρώην εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στους Αγίους Τόπους έφεραν τους Ευρωπαίους σε επαφή με τα μυστικά παρασκευής του χαρτιού.
Γάλλοι σταυροφόροι, που είχαν αιχμαλωτιστεί από τους Άραβες, υποχρεώθηκαν να δουλέψουν σε χαρτοποιίες της Δαμασκού. Μετά την απελευθέρωσή τους βάλθηκαν να χρησιμοποιήσουν τις πολύτιμες γνώσεις που απέκτησαν στην αιχμαλωσία, ιδρύοντας τις πρώτες δυτικοευρωπαϊκές χαρτοποιίες στην περιοχή Αμπέρ της Γαλλίας. Κατά το 12ο αιώνα κατασκευάστηκε στη Βαλένθια της Ισπανίας το πρώτο εργοστάσιο χαρτοποιίας της Ευρώπης.
Ωστόσο οι Άραβες κρατούσαν στα χέρια τους το εμπόριο χαρτιού για όλη τη Μεσόγειο, ενώ παράλληλα στη Σικελία, Βενετία, Πάδοβα, Πάρμα, ιδρύονταν εργοστάσια κατασκευής χαρτιού (το χαρτί του Φαμπριάνο ως σήμερα θεωρείται από τα καλύτερα). Κι άλλα τέτοια εργοστάσια, που τα ονόμαζαν «χαρτόμυλους» ιδρύθηκαν σε άλλες πόλεις, με αποτέλεσμα μετά από δύο τρεις αιώνες όλες οι μεγάλες χώρες της Ευρώπης να έχουν μονάδες χαρτοποιίας.
Ως τότε το χαρτί κατασκευαζόταν από ίνες λιναριού, κανναβιού και κομμάτια κουρελιών. Ένας ιερέας από τη Ρατισβόνη της Γερμανίας κατασκεύασε για πρώτη φορά χαρτί από ίνες ξύλου και ο Γερμανός Βέλτερ (το 1847) ανακάλυψε τη μέθοδο κατασκευής χαρτιού με ξυλόμαζα, που εφαρμόζεται ως και σήμερα.
Τόνοι κουρελιών αφήνονταν να σαπίσουν αργά σε υγρές σπηλιές. Όταν είχε προχωρήσει αρκετά η αποσύνθεσή τους, εργάτες τα έκοβαν σε λωρίδες και τα τοποθετούσαν σε μηχανήματα, όπου τα κουρέλια σφυροκοπούνταν επί ώρες με βαριά σφυριά, ενώ ταυτόχρονα πλένονταν αδιάκοπα με καθαρό νερό για να απομακρυνθούν τυχόν ακαθαρσίες. Ο πολτός που προερχόταν από τη διαδικασία αυτή αποστραγγιζόταν από το νερό και το στραγγισμένο φύλλο περνούσε από ειδική διεργασία ώσπου να πιεστεί και να πάρει το τελικό σχήμα και βάρος του, να ξηρανθεί, να επιστρωθεί με ζελατινώδη κόλλα και να παραδοθεί τέλος ως φύλλο χαρτιού.
Στην Ανατολή πάλι, η παράδοση παρασκευής χαρτιού από φυτικές ίνες διατηρείται ως σήμερα: στην Ιαπωνία υπάρχουν δεκάδες οικοτεχνίες που παράγουν χαρτί από χνουδωτές, μεταξένιες ίνες του εσωτερικού του φλοιού του δέντρου κόζο. Οι ίνες αυτές, μαζί με ρίζα μολόχας ανακατεύονται με νερό, ο πολτός στραγγίζεται κι αναποδογυρίζεται ομοιόμορφα σε ειδικό παραλληλόγραμμο κόσκινο κι όταν ξεραθεί μεταμορφώνεται σ΄ ένα πολύτιμο και πανάκριβο χειροποίητο φύλλο χαρτί.
Οι παραδοσιακοί αυτοί τρόποι παρασκευής χαρτιού σιγά-σιγά εξελίχθηκαν με τη βοήθεια των ολοένα πιο αποτελεσματικών μηχανών. Έτσι ήμερα το χαρτί κατασκευάζεται από την κυτταρίνη, που βρίσκεται στο ξύλο.
Υπάρχουν τέσσερα βήματα στη μετατροπή των κορμών δέντρων σε ξύλα. Πρώτα η κυτταρίνη πρέπει να διαχωριστεί από τις άλλες ενώσεις του ξύλου. Αυτό, συνήθως, γίνεται βράζοντας κομμάτια ξύλου σε ένα διάλυμα νατρίου, που βοηθάει στη διάλυση μη επιθυμητών ουσιών ξύλου και στην παραγωγή κυτταρίνης, εξαιρετικά δυνατής. Κατασκευάζεται με τη μέθοδο αυτή βαρύ χαρτί, το μισό από το βάρος του ξύλου. Για να αποφευχθεί αυτή η απώλεια, οι επιστήμονες ερευνούν ημιχημικές τεχνικές κατασκευής χάρτου, όπου κορμοί δέντρων μουλιάζουν σε ένα καυτό χημικό διάλυμα για λίγο χρόνο και μετά τρίβονται μηχανικά. Έτσι οι ίνες φουσκώνουν, γίνονται πιο ευλύγιστες και συνδέονται πιο δυνατά. Ρετσίνι και χρωστικές ουσίες μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για να ενισχύσουν την αντοχή στο νερό και το χρώμα. Το νερό στεγνώνεται με κυλίνδρους, με αναρρόφηση ή με στεγνωτήρες ατμού. Τα φύλλα μετριούνται και πιθανώς λευκαίνονται. Το χαρτί συσκευάζεται και είναι έτοιμο για χρήση.
3. ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΟΥ
Στις μέρες μας ως πρώτες ύλες για την παρασκευή χαρτιού χρησιμοποιούνται:
Πολτός ξύλων
Παλιά χαρτιά (λευκά – σκούρα) – ανακύκλωση
Ράκη (βαμβάκι, λινό, μετάξι από τις βιομηχανίες κατασκευής –
κατεργασίας υφασμάτων)
Φυτικά προϊόντα (άχυρο, μπαμπού, σιτηρά, ρύζι, καλάμι)
Διάφορα ανακυκλώσιμα υλικά μαζί με φυτικής προέλευσης πρώτη ύλη
(όπως φύκια) και χημική επεξεργασία.
Καθώς μεγάλωνε η ζήτηση επινοήθηκαν νέες μέθοδοι για την εξεύρεση της πρώτης ύλης. Έτσι δημιουργήθηκαν φυτείες με ειδικά δέντρα που μεγαλώνουν γρήγορα και δίνουν πιο φτηνό ξυλοπολτό. Συχνά οι χαρτοποιίες χτίζονται σε όχθες ποταμών, καθώς οι κορμοί των δέντρων μπορούν να μεταφερθούν στα μεγάλα ποτάμια.
Στη Σκοτία, στην Πορτογαλία, στη Βραζιλία και την Ινδονησία μπορεί να ταξιδεύει κανείς πολλά μίλια και να μη βλέπει τίποτα άλλο από ένα και μόνο είδος δέντρου, που καλλιεργείται ειδικά για ξυλοπολτό. Πρόκειται για είδη έλατου ή πεύκου ή ευκαλύπτου, ανάλογα με το κλίμα. Τα δέντρα φυτεύονται το ένα δίπλα στο άλλο, έτσι που δε μένει χώρος για να επιβιώσει οποιοδήποτε άλλο είδος. Το τοπίο γίνεται μονότονο και άσχημο, ενώ τα ζώα και τα φυτά χάνουν το φυσικό τους περιβάλλον.
4. ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΧΑΡΤΙΟΥ
Το χαρτί προέρχεται από το μηχανικό πολτό, είτε από το χημικό πολτό.
4.1. ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ
Παρασκευάζεται από ξύλα λεύκης, κωνοφόρων δέντρων κ.ά., τα οποία αφού αποφλοιωθούν, αλέθονται σε μικρά κομματάκια με την προσθήκη άφθονου νερού. Έτσι διαχωρίζονται οι ίνες από τα υπόλοιπα συστατικά του ξύλου, κατακρατώνται σε ειδικό πλέγμα και αποτελούν τη βάση για την παρασκευή του χαρτιού. Τα υπόλοιπα συστατικά αυτοκαταστρέφονται λόγω της επαφής τους με τον αέρα κατά τη διαδικασία παραγωγής.
Το χαρτί που προέρχεται από μηχανικό πολτό έχει λιγότερη γυαλάδα και αντοχή, κιτρινίζει με το πέρασμα του χρόνου και γίνεται εύθραυστο.
Χαρτί από μηχανικό πολτό χρησιμοποιείται κυρίως από εφημερίδες και από φτηνά έντυπα.
4.2. ΧΗΜΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ
Κατά το πρώτο στάδιο της παρασκευής ακολουθείται η ίδια διαδικασία με αυτή του μηχανικού πολτού. Στη συνέχεια χρησιμοποιούνται χημικά υλικά για να διαλύσουν τα μη ινώδη συστατικά του ξύλου και να διατηρήσουν ακέραιη την κυτταρίνη.
Ακολουθεί η επεξεργασία του πολτού με χημικά (καυστικό νάτριο, διοξείδιο του θείου) σε ειδικό κλίβανο με κενό αέρος. Στη συνέχεια ο πολτός παίρνει την τελική του μορφή στη «χαρτομηχανή».
Η Λειτουργία της χαρτομηχανής: 1. δοχείο που περιέχει το μίγμα, 2. μεταλλικό πλαίσιο στο οποίο στραγγίζεται το μίγμα, 3. κύλινδροι που στεγνώνουν, πρεσάρουν και λειαίνουν το μίγμα, 4. βούτηγμα στην κόλλα, 5. κύλινδρος μαζέματος
5. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΑΡΤΙΟΥ
Το χαρτί ανάλογα με τον τρόπο δημιουργίας του και το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε, ταξινομείται σε επτά κατηγορίες. Από κατηγορία σε κατηγορία διαφέρουν πολλά στοιχεία του όπως είναι η τιμή, το πάχος, η ποιότητα, η ευελιξία, η εμφάνιση κ.ά.
Οι κατηγορίες, λοιπόν, του χαρτιού είναι οι εξής:
1. Το δημοσιογραφικό χαρτί, που παράγεται με ανάμειξη μηχανικού και χημικού πολτού σε αναλογία 9:1.
2. Το χαρτί εκτυπώσεων, στο οποίο ο μηχανικός πολτός περιέχεται σε περιορισμένη κλίμακα.
3. Το χαρτί γραφής, το οποίο παράγεται από πολτούς καλής ποιότητας και επεξεργάζεται επιφανειακά, έτσι ώστε το γράψιμο με το χέρι να είναι δυνατό.
4. Το χαρτί συσκευασίας, που κατασκευάζεται κυρίως από θεϊκό πολτό και επεξεργάζεται για ειδικές χρήσεις (αδιάβροχο, λαδόχαρτο, γλασέ κ.λπ.).
5. Τα χαρτιά οικιακής χρήσεως (υγείας, χαρτοπετσέτες, χαρτομάντιλα) που παράγονται από μίγμα μηχανικού και χημικού πολτού.
6. Τα χαρτιά περιτύλιξης, τα οποία έχουν καλές μηχανικές ιδιότητες, συνήθως παράγονται από θεϊκό πολτό.
7. Τα χαρτόνια ή χοντρά χαρτιά με μικρή ευελιξία, που παράγονται με πολλαπλές στρώσεις ινών, χρησιμεύουν κυρίως στις συσκευασίες βαρύτερων αντικειμένων.
6. ΧΡΗΣΕΙΣ ΧΑΡΤΙΟΥ
α) Για ενημέρωση: εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, τετράδια 46%
β) Για συσκευασία: χαρτί για συσκευασία, χαρτοκιβώτια 37%
γ) Χαρτόνια 9%
δ) Βιομηχανικό χαρτί: για τσιγάρα, φίλτρα, χρηματοοικονομικά 3%
ε) Tissues: χαρτί τουαλέτας, κουζίνας, χαρτομάντιλα, χαρτοπετσέτες
7. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΧΑΡΤΙΟΥ
Σημαντικά οικοσυστήματα απειλούνται από την κατανάλωση χαρτιού. Από την τουαλέτα μέχρι την κουζίνα και από το γραφείο μέχρι το εμπόριο, η κατανάλωση του χαρτιού αυξάνεται κατακόρυφα.
Σήμερα, το χαρτί που καταναλώνουμε προέρχεται κυρίως από καλλιέργειες δέντρων, από τεχνητά δάση που η διαχείρισή τους γίνεται με σωστό τρόπο και λαμβάνονται μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος.
Η χώρα μας προμηθεύεται το χαρτί της από τη Σουηδία, τη Φιλανδία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ. Στις χώρες αυτές, δάση τα οποία χρειάστηκαν πάνω από 1.000 χρόνια για ν΄ αναπτυχθούν, μπορεί να εξαφανιστούν μέσα σε 12 λεπτά.
Για παράδειγμα, ο Καναδάς είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός χαρτιού για εφημερίδες. Το χαρτί αυτό προέρχεται από το εύκρατο δάσος της βροχής, που είναι από τα πιο σημαντικά κοσμήματα της φύσης.
Κάθε χρόνο κόβονται 2.500.000 στρέμματα δάσους, γεγονός που δημιουργεί όχι μόνο εικόνα θλίψης, αλλά καταστρέφει και τη γονιμότητα του εδάφους, επηρεάζει τους κύκλους του νερού και της ζωής.
Η λύση στα παραπάνω προβλήματα είναι η εντατική καλλιέργεια των ειδών που αναπτύσσονται γρήγορα με τη φροντίδα χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
Τα δέντρα κόβονται όταν ολοκληρωθεί η ανάπτυξή τους, συνήθως σε λιγότερο από 80 χρόνια.
Η μονοκαλλιέργεια όμως συμβάλλει στη βιολογική φτώχεια. Ενδημικά πουλιά αντιμετωπίζονται σαν ζιζάνια, τα ζώα σαν εχθροί. Βαριά μηχανήματα συμπιέζουν και σκληραίνουν το έδαφος. Πηγές, ποτάμια ή ρέματα που πηγάζουν από τα δάση κινδυνεύουν με ρύπανση εξαιτίας της χρήσης φυτοφαρμάκων κα λιπασμάτων. Τα πουλιά είναι εννιά φορές λιγότερα σε σχέση με αυτά που υπάρχουν σ΄ ένα φυσικό δάσος.
Συνεπώς η εκχέρσωση αυθεντικών δασών για να καλλιεργηθούν στη θέση τους τεχνητές καλλιέργειες δέντρων (λεύκες, ευκάλυπτοι) και η αντικατάστασή τους από συστάδες που αποτελούνται από ένα μόνο είδος δέντρου οδηγεί στην καταστροφή των οικοσυστημάτων και τον κίνδυνο να μην μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες σε ξυλεία τα επόμενα χρόνια.
ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΧΑΡΤΙΟΥ ΑΝΑ ΚΑΤΟΙΚΟ / ΤΟ ΧΡΟΝΟ
ΗΠΑ=310 κιλά
ΚΑΝΑΔΑΣ=203 κιλά
ΦΙΛΑΝΔΙΑ=168 κιλά
ΓΕΡΜΑΝΙΑ=187 κιλά
ΟΛΛΑΝΔΙΑ=160 κιλά
ΙΑΠΩΝΙΑ=168 κιλά
ΒΕΛΓΙΟ=100 κιλά
ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ=126 κιλά
ΒΡΕΤΑΝΙΑ=163 κιλά
ΕΛΛΑΔΑ=80 κιλά
ΚΙΝΑ=6 κιλά
ΙΝΔΙΑ=1,8 κιλά
8. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ
Ανακύκλωση του χαρτιού είναι ουσιαστικά η αξιοποίηση των χαρτιών – απορριμμάτων, με στόχο την αντιμετώπιση της ρύπανσης και την εξοικονόμηση υλικών και ενέργειας.
Ας σκεφτούμε ότι ένας τόνος ανακυκλωμένου χαρτιού ισοδυναμεί με το χαρτοπολτό που παράγουν 17 δέντρα, όπως και ότι για την ανακύκλωση του χαρτιού απαιτείται 40% λιγότερη ενέργεια από τη διαδικασία παραγωγής χαρτιού από ξύλο, καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για ένα θέμα ζωτικής σημασίας, που αφορά όλους μας.
Το πρώτο βήμα γίνεται από τους καταναλωτές, που έχουν κιόλας χρησιμοποιήσει κάποια χάρτινα αντικείμενα και τα συγκεντρώνουν χωριστά από τα υπόλοιπα σκουπίδια. Έπειτα έρχεται η δημοτική αρχή, οι εθελοντές ή ο ιδιώτης έμπορος, που θα μαζέψουν και θα μεταφέρουν τα χάρτινα κατάλοιπα.
Ο επόμενος ρόλος ανήκει στη βιομηχανία, που θα αγοράσει τα κατάλοιπα και θα τα επεξεργαστεί κατάλληλα.
Στη συνέχεια, μια άλλη βιομηχανία θα αγοράσει το ανακυκλωμένο χαρτί και θα το χρησιμοποιήσει στην παραγωγή καινούργιων προϊόντων. Τέλος, ο κύκλος κλείνει και πάλι με τους καταναλωτές, που θα αγοράσουν και θα χρησιμοποιήσουν αυτά τα προϊόντα.
Έχει υπολογιστεί ότι η κατανάλωση χαρτιού στην Ελλάδα έχει ξεπεράσει τους 800.000 τόνους το χρόνο, όταν το 1976 δεν ξεπερνούσε τους 400.000 τόνους. Αντίστοιχα, κάθε χρόνο συγκεντρώνονται για ανακύκλωση 300.000 τόνοι χρησιμοποιημένου χαρτιού (220.000 τόνοι από μεγάλους παραγωγούς, όπως βιομηχανίες, super-market, τυπογραφεία, επιστροφές εφημερίδων και άλλοι και 80.000 τόνοι από σπίτια και γραφεία).
8.1. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Το πιο δύσκολο στάδιο της ανακύκλωσης του χαρτιού είναι το στάδιο της συγκέντρωσής του. Αφού μαζευτούν τα χαρτιά από διάφορα μέρη, γίνεται η διαλογή τους σε ομάδες ανάλογα με τον τύπο του χαρτιού.
Για παράδειγμα, τα σκουπίδια από γραφεία ή επιχειρήσεις περιέχουν κυρίως λευκό χαρτί υψηλής ποιότητας, που χρησιμοποιείται από τις εκτυπωτικές μηχανές και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Στα σκουπίδια των νοικοκυριών, αντίθετα, κυριαρχεί το χαρτί χαμηλής ποιότητας, που προέρχεται από τις εφημερίδες και τα περιοδικά.
Τέλος, στα σκουπίδια των καταστημάτων και των super-market θα βρει κανείς σχεδόν αποκλειστικά χαρτόνι και χαρτί συσκευασίας. Κάθε διαφορετικός τύπος απαιτεί το αντίθετο εξειδικευμένο εργοστάσιο. Έτσι καθορίζεται και το είδος των ανακυκλωμένων προϊόντων, που θα παραχθούν.
Αφού γίνει η διαλογή περνάνε στην πρέσα, όπου συμπιέζονται και γίνονται «μπάλες» για μεγαλύτερη οικονομία χώρου και χρημάτων και ευκολότερη μεταφορά.
Φορτώνουν λοιπόν τις «μπάλες» σε φορτηγά και τις μεταφέρουν στο εργοστάσιο επεξεργασίας. Οι «χαρτόμπαλες» οδηγούνται στον αναλυτή, όπου γίνονται πολτός με τη χρήση τεράστιων ποσοτήτων νερού (για ένα κιλό χαρτί χρησιμοποιούνται 100 κιλά νερό). Κάθε φορά που τελειώνει η διαδικασία πολτοποίησης, το 80% του νερού ξαναχρησιμοποιείται για την επόμενη ανακύκλωση.
Ωστόσο, ο συγκεκριμένος πολτός εμφανίζει ένα σημαντικό μειονέκτημα: τις ανεπιθύμητες προσμίξεις, όπως σύρματα, συνδετήρες και λαστιχάκια, τα οποία αφαιρούνται με τη βοήθεια ενός μηχανήματος, του «κλέφτη», που αφαιρεί τα σύρματα και τα κομμάτια πλαστικού.
Δεν είναι όμως το ίδιο εύκολο να ξεφορτωθούν ορισμένα άλλα ανεπιθύμητα ξένα σώματα, όπως οι κόλλες, που δε διαλύονται στο νερό και συχνά φρακάρουν και τις μηχανές επεξεργασίας. Γι΄ αυτό δεν πολτοποιούνται οι τηλεφωνικοί κατάλογοι και άλλες παρεμφερείς ογκώδεις εκδόσεις που περιέχουν πολλή κόλλα.
Το πιο προφανές εμπόδιο είναι το τυπογραφικό μελάνι. Για να το απομακρύνουν ρίχνουν στον πολτό ειδικά απορρυπαντικά – σε μία διαδικασία που λέγεται «απομελάνωση».
Στη συνέχεια ο πολτός ξεπλένεται, ανακατεύεται και οδηγείται σε ειδικά κόσκινα, όπου αφήνεται να στεγνώσει.
Τελικά, σ΄ ένα τύμπανο το χαρτί παίρνει την τελική του μορφή. Όλες οι παραπάνω διαδικασίες ελέγχονται πλήρως από ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
8.2. ΕΧΕΙ ΟΡΙΑ Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ;
Μπορεί το χαρτί να ανακυκλώνεται συνέχεια;
Υπάρχουν, βέβαια, ορισμένοι τύποι χαρτιού που μπορούν να ανακυκλωθούν πολλές φορές – πάντα όμως υπάρχει κάποιο όριο.
Οι φυτικές ίνες του χαρτού αποτελούνται από κυτταρίνη. Κάθε φορά που φτιάχνεται πολτός, οι ίνες γίνονται πιο κοντές και πιο λεπτές. Κάποτε φτάνουν στο όριό τους και δεν επιδέχονται άλλη πολτοποίηση. Ό,τι κι αν φτιαχτεί από κει και πέρα, θα θρυμματιστεί και θα διαλυθεί.
Οι φυτικές ίνες της πιο χαμηλής ποιότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για την κατασκευή προϊόντων που δεν πρόκειται να ανακυκλωθούν ξανά. Χτυπητό παράδειγμα είναι το χαρτί τουαλέτας, που προορίζεται για το αποχετευτικό σύστημα. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν τα χαρτομάντιλα, οι πάνες, οι χάρτινες συσκευασίες που έχουν διαποτιστεί από διάφορες τροφές.
Το πρόβλημα της υποβάθμισης των ινών μπορεί να αντιμετωπιστεί με την εξασφάλιση ενός ορισμένου ποσοστού «παρθένων» πρώτων υλών στα προϊόντα που προορίζονται για ανακύκλωση.
Για παράδειγμα, ορισμένα προϊόντα αποτελούνται 50% από καινούργιες ίνες και 50% από υλικά που έχουν υποστεί ανακύκλωση μία μόνο φορά. Αυτό το χαρτί μπορεί να ανακυκλωθεί και να αναμιχθεί και πάλι, σε ποσοστό 50% με παρθένα υλικά. Το καινούργιο προϊόν θα αποτελείται κατά 25% από υλικά που έχουν ανακυκλωθεί μία φορά, κατά 25% από υλικά που έχουν ανακυκλωθεί δύο φορές και κατά 50% από καινούριες πρώτες ύλες.
Επίσης ένας σημαντικός περιορισμός προέρχεται από τις αναπόφευκτες απώλειες. Στη διάρκεια της πολτοποίησης και της απομελάνωσης, το νερό παρασύρει πολλές ίνες. Έτσι λοιπόν χάνεται περίπου το 25% της χαρτομάζας.
Τέλος, τα χάρτινα κουτιά των φρουτοχυμών, που επενδύονται με πλαστική ζελατίνα ή μεταλλική επίστρωση, κουτιά που ενισχύονται με συγκολλητικές ουσίες ή κερί δυσκολεύουν την πολτοποίηση, προκαλούν ζημιές στα μηχανήματα επεξεργασίας και έτσι αποφεύγεται συχνά ή ανακύκλωσή τους.
8.3. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Η διαδικασία της ανακύκλωσης, δυστυχώς, δεν είναι απαλλαγμένη από περιβαλλοντικές απειλές. Συγκεκριμένα, τα απόβλητα της παραπάνω επεξεργασίας του χαρτιού περιέχουν διάφορες χημικές ουσίες, απορρυπαντικά λευκαντικά και μελάνι. Καταλήγοντας πιθανόν σε ποτάμια ή λίμνες, δηλητηριάζουν τη χλωρίδα και την πανίδα. Και σ΄ αυτόν λοιπόν τον τομέα χρειάζεται υπευθυνότητα για την επεξεργασία και την απόρριψη των αποβλήτων.
8.4. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ – ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΜΕ ΣΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ
Έχει υπολογιστεί ότι στην Ελλάδα κάθε χρόνο πετάγονται στα σκουπίδια τουλάχιστον 300.000 τόνοι χαρτιού. Για την παραγωγή του χρειάστηκαν:
12 εκατομμύρια στρέμματα δάσους
100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού (ποσότητα κατανάλωσης νερού της
Αττικής για 100 μέρες)
1,5 – 2 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες (ενέργεια, που καταναλώνεται σε
3 μήνες από ένα εκατομμ. σπίτια)
Μειώνοντας λοιπόν την περιττή κατανάλωση χαρτιού και βελτιώνοντας τα προγράμματα ανακύκλωσής του, ελαφρύνουμε τις πιέσεις που ασκούνται πάνω στη φύση. Από τη μία μεριά αντιμετωπίζεται η ρύπανση και από την άλλη εξοικονομούνται υλικά και ενέργεια. Παράλληλα, περιορίζεται ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς των δασών της γης.
Υπολογίζεται ότι μεγάλος αριθμός δέντρων γλιτώνουν από το κάψιμο λόγω της ανακύκλωσης. Έτσι αποφεύγονται οι πλημμύρες και διατηρούνται οι φυσικοί πνεύμονες της γης. Ακόμη, διατηρούνται οι βιότοποι και εξασφαλίζεται η διαιώνιση των οργανισμών που ζουν εκεί.
Καθημερινά λοιπόν, η ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κάθε πολίτη, του απλού πολίτη αλλά και του επαγγελματία, γίνεται όλο και πιο έντονη καθώς αποτελεί πια θέμα επιβίωσης, τόσο του ανθρώπου, όσο και του ίδιου του πλανήτη.
Αν αναλογιστούμε ότι η παραγωγή ενός τόνου χαρτιού από παλιό, χρησιμοποιημένο χαρτί:
σώζει 17 δέντρα
χρειάζεται το 50% της ενέργειας και της κατανάλωσης νερού
παράγει 70% λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση
μειώνει τα απορρίμματα που καταλήγουν στις χωματερές
δημιουργεί 5πλάσιες θέσεις εργασίας
Καταλαβαίνουμε ότι μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Σωστά οργανωμένες λύσεις υπάρχουν. Και η σωστή οργάνωση της μείωσης και ανακύκλωσης του χαρτιού είναι σήμερα το ζητούμενο από περιβαλλοντική και κοινωνική σκοπιά.
9. ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΣΤΗΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ
Το χαρτί είναι μία σπουδαία ανακάλυψη – ίσως η σπουδαιότερη. Η τυπογραφία όμως είναι ο δεύτερος καθοριστικός παράγοντας διάδοσης της γνώσης.
Ως πριν από πεντακόσια περίπου χρόνια κανείς δεν ήξερε πώς να τυπώσει μια σελίδα βιβλίου σε πολλά όμοια αντίτυπα. Χρειάζονταν ώρες, μήνες, ίσως και χρόνια για ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ.
Η δουλειά αυτή γινόταν στα μοναστήρια, όπου οι μοναχοί ονομάζονταν και αντιγραφείς, ή στα αυτοκρατορικά εργαστήρια κι επειδή ήταν πολύ βαρετή ζωγράφιζαν στην αρχή ή στο τέλος της σελίδας και του κεφαλαίου.
Απ΄ έξω ντύνανε τα βιβλία με υπέροχα εξώφυλλα από δέρμα, βελούδο, χρυσό, ασήμι με λεπτά σκαλίσματα στα οποία έβαζαν διαμάντια, μαργαριτάρια ή φίλντισι. Έτσι τα βιβλία ήταν λίγα και πανάκριβα. Λίγοι τα είχαν κι ακόμα λιγότεροι ήξεραν να διαβάζουν. Στη μακρινή Κίνα έφτιαχναν σφραγίδες χαράζοντας σχέδια σε σανίδα.
Ώσπου στη Γερμανία το 15ο αιώνα ο Johann Gensfleisch ή αλλιώς Ιωάννης Γουτεμβέργιος από τη Μαγεντία είχε την ιδέα να χαράξει ένα ένα χωριστά όλα τα γράμματα της αλφαβήτου. Ενώνοντας τα χαραγμένα γράμματα μπορούσε να συνθέσει όλες τις λέξεις που ήθελε. Τα γράμματα αυτά αργότερα τελειοποιήθηκαν και κατασκευάστηκαν σε κράμα μολύβδου. Ο Γουτεμβέργιος επίσης εφεύρε την πρώτη τυπογραφική μηχανή, το πιεστήριο. Το πρώτο βιβλίο που τύπωσε ήταν η Βίβλος το 1456.
Η νέα εφεύρεση εξαπλώθηκε που γρήγορα σε όλη την Ευρώπη και στη συνέχεια στην Αμερική. Πολλά τυπογραφεία ιδρύθηκαν στις κυριότερες πόλεις των πιο προηγμένων κρατών. Μέχρι το 1500 υπήρχαν τυπογραφεία σε 200 τουλάχιστον πόλεις και είχαν τυπωθεί 30.000 συγγράμματα. Η εισαγωγή της τυπογραφίας στην Ελλάδα έγινε το 19ο αιώνα. Μέχρι τότε, τα βιβλία που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα τυπώνονταν στη Βενετία, στη Βιέννη ή στο Παρίσι. Το πρώτο ελληνικό βιβλίο τυπώθηκε στο Μιλάνο το 1476 και ήταν η Γραμματική του Λάσκαρη. Στην Ελλάδα το πρώτο τυπογραφείο δημιουργήθηκε το 1821 στη Χίο.
9.1. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ
Τα τυπογραφικά στοιχεία αρχικά ήταν ξύλινα και η τοποθέτησή τους για τη σύνταξη του κειμένου γινόταν με τα χέρια. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιούνταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, ώσπου έκανε την εμφάνισή της η λινοτυπική μηχανή. Αυτή η εξελιγμένη τυπογραφική μηχανή συνθέτει αράδες από μέταλλο, στο μήκος και στο σχήμα που θέλει ο τυπογράφος, ενώ παράλληλα περιορίζει το χρόνο εκτύπωσης. Τα νεότερα χρόνια η εκτύπωση όφσετ ή με φωτοσύνθεση αντικατέστησε σε πολλά τυπογραφεία τη λινοτυπία.
Όλα γίνονται με ένα φωτογραφικό σύστημα. Γύρω στο δίσκο, που γυρίζει πολύ γρήγορα και ελέγχεται από έναν υπολογιστή, είναι τρυπημένα τα γράμματα του αλφαβήτου. Μια φωτεινή ακτίνα περνάει από το γράμμα που θέλει ο τυπογράφος και αποτυπώνει πολύ γρήγορα γράμματα και λέξεις σ΄ ένα ευαίσθητο χαρτί.
10. ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Στα τέλη του 20ου αιώνα έκανε την εμφάνισή της μια άλλη εφεύρεση που απείλησε ουσιαστικά την ύπαρξη του βιβλίου στην παραδοσιακή του μορφή, ενώ κάποιοι ειδικοί προέβλεψαν «το τέλος του χαρτιού». Το ηλεκτρονικό βιβλίο, καθώς και οι φορητές συσκευές ανάγνωσης των «βιβλίων», που προσφέρουν οικονομία χώρου και ευκολία χρήσης.
Παρόλα αυτά το βιβλίο όχι μόνο επέζησε αλλά γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη διάδοση και απήχηση στο κοινό. Είναι θέμα προσωπικού γούστου και επιλογών αν και πάντα θα υπάρχουν ρομαντικοί άνθρωποι που θα προτιμούν τη χαρά του να ξεφυλλίζουν ένα βιβλίο και να μυρίζουν το φρεσκοτυπωμένο του χαρτί από το να πατάνε ένα πλήκτρο.
10.1. ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το βιβλίο θεωρείται είδος πρώτης ανάγκης. Όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την ηλικία και το φύλο, σκύβουν να μορφωθούν και να ψυχαγωγηθούν. Για την έκδοσή του όμως εργάζεται μια πληθώρα ανθρώπων με διαφορετικές ειδικότητες.
Αρχικά ο συγγραφέας που συλλαμβάνει την πρώτη ιδέα, την καλλιεργεί στο μυαλό του και στο τέλος την αποτυπώνει στο χαρτί, προσθέτοντας μεγάλες δόσεις αλήθειας ή ακόμη και φαντασίας. Η διαδικασία αυτή διαρκεί μήνες ή και χρόνια ωσότου ολοκληρωθεί. Στη συνέχεια, ο διορθωτής ή επιμελητής του βιβλίου διαβάζει με μεγάλη προσοχή το κείμενο και διορθώνει πιθανά λεκτικά ή γραμματικά λάθη του συγγραφέα. Ο ζωγράφος διαβάζει το κείμενο και με βάση το θέμα της ιστορίας το εικονογραφεί, δημιουργώντας το τέλειο συνδυασμό λέξεων και εικόνας, που κάνει πιο ευχάριστη και προσιτή την ανάγνωση στον αναγνώστη κάθε ηλικίας. Ο τυπογράφος τυπώνει και συνθέτει τις αριθμημένες σελίδες σε όσα αντίτυπα του έχουν παραγγελθεί.
Ο βιβλιοδέτης δένει με ειδική διαδικασία τις τυπωμένες σελίδες και τις μετατρέπει σε ένα κανονικό βιβλίο, με σκληρό ή μαλακό εξώφυλλο. Τέλος, ο εκδοτικός οίκος αναλαμβάνει την προώθηση του βιβλίου μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς και την αποστολή του σε βιβλιοπωλεία όλης της χώρας, απ΄ όπου μπορεί και να αγοραστεί από τον κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη.
10.2. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝΤα βιβλία είναι διαφόρων ειδών, ανάλογα με τη μορφή τους, το περιεχόμενό τους, το σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν και το λογοτεχνικό τους είδος. Ανάλογα με τη μορφή τους χωρίζονται σε διηγήματα, που αποτελούνται από μικρές ανεξάρτητες ιστορίες και σε μυθιστορήματα, που είναι μεγάλες αυτοτελείς διηγήσεις.
Ανάλογα με το περιεχόμενό τους, χωρίζονται σε ιστορικά, επιστημονικά, λογοτεχνικά, εγκυκλοπαιδικά, ψυχαγωγικά κ.λπ.
Ανάλογα με το σκοπό τους, χωρίζονται σε μορφωτικά, που προσφέρουν χρήσιμες γνώσεις και σε ηθοπλαστικά, που δίνουν συμβουλές για τα καυτά προβλήματα της εποχής.
Τέλος, ανάλογα με το λογοτεχνικό τους είδος, χωρίζονται σε ποιητικά, σε μυθιστορήματα ή διηγήματα, σε κριτικές, σε χρονογραφήματα κ.λπ. Φυσικά ένα βιβλίο μπορεί να ανήκει συγχρόνως σε πολλά είδη, όπως π.χ. ένα μυθιστόρημα μπορεί να είναι και ιστορικό. Το κάθε είδος βιβλίου θέλει και ανάλογο τρόπο μελέτης. Κάποια θέλουν προσεκτική ανάγνωση και κατανόηση, έλεγχο και κριτική σκέψη, για να πειστεί ο αναγνώστης για την ορθότητα του περιεχομένου, ενώ σε κάποια άλλα αρκεί μόνο μια ελαφριά ανάγνωση. Το μόνο σίγουρο είναι πως μέσα τους υπάρχουν χιλιάδες μηνύματα, που απευθύνονται σε χιλιάδες αναγνώστες, γιατί πάνω απ΄ όλα βιβλίο σημαίνει επικοινωνία, μέσο ανταλλαγής σκέψεων, γνώσεων και πληροφοριών. Έτσι, διαβάζοντας μια ιστορία ή ένα παραμύθι, χρησιμοποιούμε όλες τις πληροφορίες που έχουμε στο μυαλό μας, καθώς και τη φαντασία μας για να συμμετάσχουμε στους διαλόγους των προσώπων, να δούμε τις μάχες και τις περιπέτειες, λες και διαδραματίζονται μπροστά μας, λες και είμαστε οι πραγματικοί ήρωες, οι πρωταγωνιστές της ιστορίας.
11.1. ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ
ΕΔΩ
ΓΙΑ
ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΝΑ ΛΥΣΕΤΕ ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ ΜΑΣ
Η ακροστιχίδα του ΔΕΝΤΡΟΥ:
1. Δ _ _ _ _
2. Ε _ _ _ _
3. Ν _ _ _ _
4. Τ _ _ _ _ _
5. Ρ _ _ _ _
6. Ο _ _ _ _
1. Το αποτελούν πολλά δέντρα μαζί.
2. Ψηλό αειθαλές δέντρο.
3. Ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
4. Βασική τροφή των δέντρων (με άρθρο).
5. Στηρίζουν γερά το δέντρο.
6. Η κυτταρίνη είναι μία ……………………., που παίρνουμε από τον κορμό του δέντρου.
Λύση
1. ΔΑΣΟΣ, 2. ΕΛΑΤΟ, 3. ΝΟΤΟΣ, 4. ΤΟ ΝΕΡΟ, 5. ΡΙΖΕΣ, 6. ΟΥΣΙΑ
Η ακροστιχίδα του ΧΑΡΤΙΟΥ:
1. Χ _ _ _ _ _ _ _ _ _
2. Α _ _ _ _ _ _ _ _ _
3. Ρ _ _ _ _
4. Τ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
5. Ι _ _ _ _
1. Η πρώτη ιδρύθηκε στην Κίνα.
2. Μία από τις διαδικασίες παραγωγής του χαρτιού στη σημερινή εποχή.
3. Πόλη της Γαλλίας, όπου ιδρύθηκε η πρώτη δυτικοευρωπαϊκή χαρτοποιία (ανάποδα).
4. Χώρος εκτύπωσης βιβλίων και εντύπων.
5. Είδος ξύλου για έπιπλα (ανάποδα).
Λύση
1. ΧΑΡΤΟΠΟΙΙΑ, 2, ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ, ΑΜΠΕΡ --> ΡΕΠΜΑ 3. ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ, 4. ΜΑΟΝΙ --> ΙΝΟΑΜ
Η ακροστιχίδα της ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ:
1. Α _ _ _ _ _ _ _ _
2. Ν _ _ _
3. Α _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4. Κ _ _ _ _
5. Υ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
6. Κ _ _ _ _ _ _ _ _
7. Λ _ _ _ _ _ _ _
8. Ω _ _ _ _
9. Σ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
10. Η _ _ _ _ _ _ _ _ _
1. Γίνεται στα μέρη όπου κόβουν δέντρα.
2. Απαιτείται τόσο για την παραγωγή όσο και για την ανακύκλωση χαρτιού.
3. Ρίχνονται στις χωματερές.
4. Φτιάχνεται από χοντρό, ανακυκλωμένο χαρτί.
5. Σ΄ αυτές τις χώρες είναι μικρή η κατανάλωση χαρτιού.
6. Την ουσία αυτήν την παίρνουμε από το ξύλο.
7. Η ανακύκλωση κοστίζει ………………….. ενέργεια.
8. Υπάρχει στη λέξη «ανακύκλωση».
9. Γίνεται η …………………………. χαρτιού στα εργοστάσια.
10. Είναι απαραίτητη …………………………… του περιβάλλοντος (με άρθρο)
Λύση
1. ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ, 2. ΝΕΡΟ, 3. ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ, 4. ΚΟΥΤΙ, 5. ΥΠΟΑΝΑΠΤΥΚΤΕΣ,
6. ΚΥΤΤΑΡΙΝΗ, 7. ΛΙΓΟΤΕΡΗ, 8. ΩΜΕΓΑ, 9. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ, 10. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
1. Ποιοι ήταν οι «πρόδρομοι» του σημερνού χαρτιού;
2. Πότε, πού και από ποιον εφευρέθηκε το πρώτο χαρτί;
3. Από τι υλικό παρασκευάζεται σήμερα το χαρτί;
4. Τι εννοούμε με τον όρο «ανακύκλωση»;
5. Πόσα δέντρα «σώζονται» από 1 τόνο ανακυκλωμένου χαρτιού;
6. Στην Ελλάδα υπάρχουν εργοστάσια παραγωγής χαρτιού και εργοστάσια ανακύκλωσης χαρτιού;
7. Γιατί κάνουμε ανακύκλωση; Ποιος ο σκοπός της;
8. Πώς βοήθησε η τυπογραφία στη μετάδοση της γνώσης;
9. Ποιος εφεύρε την τυπογραφία και πότε;
10. Ποιοι είναι οι συντελεστές παραγωγής ενός βιβλίου;
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ
ΕΔΩ
ΓΙΑ
ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΑΠΟ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΕ
ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΧΑΡΤΙΟΥ ΚΑΙ ΣΕ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΣΤΗΝ ΑΡΙΔΑΙΑ.
ΓΙΑ
ΝΑ ΔΕΙΤΕ
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΩΝ
ΜΑΘΗΤΩΝ.
ΓΙΑ
ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ.
ΓΙΑ
ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ.Γιαννακόπουλος Ιωάννης
Δολαπτσή Αικατερίνη
Ιωαννίδου Ευθυμία
Μάρκου Μάρκος
Ουρτζάνης Ζήσης
Ορμάνη Αυγή
Παυλίδου Φωτεινή
Ταρασίδου Παρθένα
Τσιαπτσιάκα Άρτεμη
Τσίπι Μάριο
Χένσε Ραφαήλ-Γεώργιος
Χρυσίδου Ευθαλία
Μονογενίδου Αικατερίνη
Τσολάκη Πασχαλίνα
Κωνσταντινίδης Γεώργιος
Τζένγκο Εριστίνα
Μπούρλα Αναστασία
Ζέρζη Πολυξένη
Γιαγκούμποβα Αναστασία
Γιαννακοπούλου Κυριακή
Γλαπατζή Ιωάννα-Αικατερίνη
Κωτοπούλου Άρτεμη
Μποντίκα Σεβαστή
Πλατή Αφροδίτη
Τζώρτζογλου Αργυρώ
Χατζηπουγάτσα Δήμητρα
Χρυσίδου Χριστίνα
Λιάσης Δημήτριος
Νικολαϊδης Μιχαήλ
Πισσανίδης Ιωάννης
Χριστοφορίδης Κων/νος
Γεωργίου Στεφανία
Καλογιάννη Χρυσάνθη
Ντάση Μπεράλντ
Κωνσταντοπούλου Μαργαρίτα
Μπίνου Μαρία
Συντονιστής του Προγράμματος : Σωτηριάδης Συμεών
Παιδαγωγική Ομάδα οι :Τοξίδου Σιμέλα, Τοξίδου Ελένη, Σκιαδαρέση Ειρήνη